ابزار وجود یا جرأت ورزی به این معنی است که فرد بتواند از حق و عقیده خود بدون تجاوز به حق و عقیده دیگران حمایت کند. این مهارت به فرد اجازه می دهد بدون به کار بردن هر گونه خشونت، پرخاشگری و تجاوز به حقوق دیگران، بتواند ضمن احترام به حقوق دیگران، به شیوه ای بسیار معقول، آرام، آزادانه و با اعتماد به نفس کامل، عقاید، احساسات و خواسته های خود را درباره ی یک موقعیت صادقانه ابراز کرده و از حقوق خود دفاع کند، بدون اینکه به شأن فردی و اجتماعی اش لطمه ای وارد شود.
کودکانی که نمی توانند خواسته ها و نظرات خود را بیان کنند سرخورده خواهند شد. آن ها وقتی احساس طرد شدن یا ناراحتی و عصبانیت می کنند، به جای بیان احساسات و نظرات خود، کناره گیری یا پرخاشگری می کنند. آموزش جرأت ورزی تکنیکی است که از طریق آن افراد می آموزند چگونه آرام باشند و در موقعیت های متفاوت اجتماعی، به طور مناسب و خوشایند ارتباط برقرار کنند.
برای آموزش قاطعیت به کودک، می توانیم از مثال حیوان ها استفاده کنیم:
مرحله اول:ماسک سه حیوان(گرگ، لاک پشت و اسب) را تهیه کرده و ابتدا در مورد ویژگی های هر کدام از آن ها با بچه ها صحبت کنید.
به نظر شما اگر کسی لاک پشت را اذیت کند، او چه کار می کند؟
به نظر شما اگر کسی گرگ را اذیت کند او چه کار می کند؟
به نظر شما اگر کسی اسب را اذیت کند او چه کار می کند؟
مرحله دوم: پیامد رفتار هر یک هر یک از این سه حیوان را بررسی کنید.
لاک پشت: از حق خود دفاع نمی کند. همیشه ناراحت است، چون همه از او سؤاستفاده می کنند.
گرگ:همه از او می ترسند و از او دوری می کنند. چون دوستش ندارند، تنها می ماند.
اسب:در عین حال که از حق خود دفاع می کند، به کسی آزار نمی رساند . همه دوستش دارند و دوستان زیادی دارد.
مرحله سوم: به کودکان آموزش می دهیم که رفتار ما انسان ها هم مانند این سه حیوان است. برخی از افراد رفتاری مانند گرگ، برخی رفتاری مانند لاک پشت و برخی رفتارشان مثل اسب است.
۱)رفتار لاک پشتی(منفعلانه):
افرادی هستند که کاملا مطیعانه رفتار می کنند. اشخاص منفعل اغلب از تعارض و طرد شدن می ترسند. آن ها بر این باورند که اگر به اندازه ی کافی با شخصی که پرخاشگرانه رفتار می کند، مدارا کنند، شخص پرخاشگر بالاخره به رفتارش پی خواهد برد و دست از کارش بر می دارد. این افراد به تمام درخواست های دیگران عمل می کنند و هیچ کاری را در جهت احقاق حق خود انجام نمی دهند. افراد منفعل از تعارض اجتناب می کنند که این کارشناس باعث خشنودی دیگران می شود. عزت نفس خود را از دست می دهند و احساس فزاینده ی خشم و آسیب را در خود جمع می کنند.
۲)رفتار گرگی(پرخاشگرانه):
افراد پرخاشگر تسلط بر دیگران را از طریق واکنش های تند کلامی یا فیزیکی به دست می آورند. آن ها چون پیشبینی می کنند که مورد حمله واقع شوند، از خود واکنش های پرخاشگرانه نشان می دهند. آن ها کنترل خشم ندارند و با هر تلنگری منفجر می شوند و رفتار های ناشایست از خود بروز می دهند.
۳)رفتار اسبی(قاطعانه):
افراد قاطع بدون اینکه حقوق دیگران را پایمال کنند، از حقوق خود با رفتار مناسب و بدون پرخاشگری دفاع می کنند. حرف هایشان غیر تهاجمی و با جسارت بیان می کنند.
فعالیت: هر یک از حیوان های زیر هنگام عصبانیت و ناراحتی چه کار می کنند؟ پیامد رفتارشان چیست؟ به نظر شما رفتار کدام یک بهتر است.
فعالیت: هر یک از موقعیت های زیر را برای بچه ها نمایش دهید تا آن ها حدس بزنند، چه نوع رفتاری است.
مثال: ممکن است در این درس به من کمک کنی؟… به من چه خودت باید بخوانی! (نشانه رفتار گرگی)
قدرت نه گفتن
ما به دنیا نیامدیم تا آرزوها و خواسته های دیگران را برآورده کنیم، چرا که گاهی نیاز ها و خواسته های خود ما هم اهمیت بسیار زیادی دارد. ما تنها تا جایی می توانیم با دیگران همراه باشیم و رضایت آنان را به دست بیاوریم که حقوق خودمان را پایمال نکنیم و از اهداف خود دور نشویم.
برخی از والدین به فرزندان خود می آموزند که همیشه باید به حرف بزرگ تر ها گوش کرد و همیشه حق با بزرگتر ها است. این آموزش کاملا اشتباه است. کودک باید یاد بگیرد که گاهی هم به خواسته های دیگران باید نه بگوید، چون در غیر این صورت خود را تسلیم هر نوع خواسته ی بیمار گونه و آزار دهنده ای کرده است.
راهنمای نه گفتن: برای چه کار هایی باید نه بگوییم
وقتی از ما خواسته می شود مسایلی را از والدین خود پنهان کنیم
وقتی خوراکی از طرف یک فرد ناآشنا به ما تعارف می شود
وقتی کسی کار خطر ناک به ما پیشنهاد می کند
وقتی که از ما می خواهند تا افراد غریبه همکاری کنیم
جرأت ورزی به کودکان، روش ها و آموزش ها